Aangezichtspijn
Verantwoordingstekst aangezichtspijn
De informatie over het onderwerp aangezichtspijn is bedoeld als aanvulling op
het gesprek met uw arts. Deze algemene informatie kan niet altijd recht doen
aan iedere individuele situatie. Hebt u na het lezen van deze informatie nog
vragen, dan kunt u die stellen aan uw arts.
De teksten zijn gebaseerd op voorlichtingsmateriaal van:
- Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie;
- Nederlandse Vereniging van Migrainepatiënten.
De informatie is goedgekeurd namens de Nederlandse Vereniging voor Neurologie.
De informatie over pijnbestrijding bij aangezichtspijn is ook goedgekeurd door
de Nederlandse Vereniging voor Anesthesiologie.
Algemene inleiding aangezichtspijn
Aangezichtspijn kan acuut of chronisch zijn. Acute aangezichtspijn wil zeggen
dat de pijn na verloop van tijd weer overgaat. Dit is bijvoorbeeld het geval
bij tand- of kiesproblemen of bij een neusbijholte-ontsteking.
Chronische aangezichtspijn is voortdurend aanwezig of komt steeds terug. Bij
chronische aangezichtspijn worden enkele vormen onderscheiden. De belangrijkste
zijn de 'gewone' aangezichtspijn en atypische aangezichtspijn. 'Gewone' aangezichtspijn
ontstaat door prikkeling van een hersenzenuw. Onder atypische aangezichtspijn
vallen alle andere chronische pijnen in het gezicht. De medische term voor aangezichtspijn
is facialgie.
In het onderwerp aangezichtspijn vindt u informatie over
zowel gewone als atypische aangezichtspijn. De meest voorkomende vorm van aangezichtspijn,
trigeminus neuralgie, wordt apart beschreven.
Beschrijving van aangezichtspijn
Aangezichtspijn ontstaat door een prikkeling of aandoening van een hersenzenuw.
De meest voorkomende vorm van aangezichtspijn is trigeminus neuralgie (TN),
genoemd naar de zenuw 'nervus trigeminus' ofwel drielingzenuw. Deze zenuw heeft
drie takken naar gebieden in het gezicht (boven de ogen, rond de neus en onder
de mond). De drie takken komen samen in het ganglion Gasseri (ganglion betekent
zenuwknoop).
Een veel minder voorkomende vorm is glossapharyngeus neuralgie. Dit betekent
zenuwpijn (neuralgie) in de tong (glossa) en keel (pharynx). De pijn komt in
aanvallen van een paar seconden of meer en gaat soms samen met hartritmestoornissen.
De aanvallen zijn uit te lokken door te spreken, te kauwen, te slikken en door
kou. Soms blijven de aanvallen een lange tijd weg. Glossapharyngeus neuralgie
wordt op dezelfde manier behandeld als TN; zie hiervoor de behandelingsteksten
van TN.
Beschrijving van atypische aangezichtspijn
Men spreekt van atypische aangezichtspijn bij een diep
zeurende, ernstige en langdurige pijn in het gezicht. Onder atypische aangezichtspijn
worden alle chronische pijnen in het gezicht gerekend die niet vallen onder
de noemer 'gewone' aangezichtspijn.
De pijnen duren meestal enkele uren tot dagen, maar kunnen ook continu zijn.
De pijn is een- of tweezijdig. Vaak is het moeilijk om aan te geven waar de
pijn precies zit. Emoties, spanningen of stress kunnen de pijn oproepen.
Beschrijving van atypische aangezichtspijn: oorzaken
Atypische aangezichtspijn kan door verschillende oorzaken ontstaan. De meest
voorkomende oorzaken worden verdeeld in de volgende groepen:
tandheelkundige oorzaken, bijvoorbeeld een chronische
wortelpuntontsteking of een (geslaagde) wortelkanaalbehandeling. Volgens sommige
mensen kunnen amalgaamvullingen in het gebit ook aangezichtspijn veroorzaken,
maar deze theorie is erg omstreden;
KNO-oorzaken, zoals een neusbijholte-ontsteking (sinusitis), een kaakholte-ontsteking
of een scheef tussenschot in de neus;
deafferentatiepijn: pijn door onderbrekingen in de zenuwen. Een beschadigde
of doorgesneden zenuw in het gebied rond het gezicht kan leiden tot atypische
aangezichtspijn. 'Deafferre' betekent 'niet verder brengen'. Door de beschadiging
van de zenuw kunnen signalen niet juist worden overgebracht, waardoor u pijn
voelt;
gerefereerde pijn: pijn die ergens anders in het lichaam ontstaat en die u voelt
in uw gezicht. Men spreekt ook wel van 'afgeleide' pijn. Een aandoening in de
hals of in de borstholte kan bijvoorbeeld lijden tot atypische aangezichtspijn;
kaakproblemen, bijvoorbeeld bruxisme, waarbij u uw kaken regelmatig strak op
elkaar klemt. Hierdoor raken de kauwspieren te veel aangespannen.
Beschrijving van trigeminus neuralgie
Trigeminus neuralgie (TN) is een vorm van aangezichtspijn. Bij deze aandoening
ontstaan heftige pijnscheuten in het deel van het gezicht dat wordt verzorgd
door de aangezichtszenuw (de nervus trigeminus). De pijnscheuten voelen aan
als elektrische stroomstoten en kunnen optreden in verschillende takken van
de aangezichtszenuw.
Pijnscheuten in de eerste tak voelt u in uw voorhoofd en ogen. Pijnscheuten
in de tweede tak voelt u in uw bovenkaak en uw neus; in de derde tak veroorzaken
ze pijn in uw onderkaak. De tweede en derde tak zijn vaker betrokken bij TN
dan de eerste tak.
Kenmerkend is dat de pijn ontstaat na prikkels die normaal niet pijnlijk zijn,
zoals het aanraken van de huid, eten, praten, tandenpoetsen of een koude wind.
De pijn is dus op te wekken. Soms verdwijnt de pijn spontaan na enkele maanden
of jaren, maar hij komt vaak plotseling weer terug.
TN komt vaker voor bij vrouwen dan bij mannen.
Beschrijving van trigeminus neuralgie: oorzaken
Mensen met trigeminus neuralgie (TN) hebben soms een vaatafwijking bij de zenuwknoop
waar de pijn ontstaat. Zo'n vaatafwijking bestaat uit een klein bloedvaatje
dat enigszins kronkelend verloopt en daardoor tegen de zenuwknoop aandrukt.
De zenuwknoop wordt hierdoor geprikkeld en geeft pijnsignalen door naar de hersenen.
Ook een hersentumor kan trigeminus neuralgie veroorzaken. Dit komt echter slechts
zelden voor. Meestal is er geen oorzaak te vinden.
Diagnose stellen bij aangezichtspijn
Bij het stellen van de diagnose aangezichtspijn kunnen verschillende artsen
betrokken zijn. De huisarts zal u verwijzen naar een specialist: een neuroloog,
KNO-arts of een oogarts, afhankelijk van de precieze pijn en vermoedelijke oorzaak.
Sommige mensen zijn zelf al naar een tandarts geweest.
Voor 'gewone' aangezichtspijn is de neuroloog de aangewezen specialist om de
diagnose te stellen. Dit gebeurt op basis van de lichamelijke verschijnselen.
Medische behandeling van atypische aangezichtspijn
Wanneer atypische aangezichtspijn een duidelijke oorzaak
heeft, kan de pijn soms verholpen worden door de oorzaak ervan weg te nemen.
Afhankelijk van de oorzaak zijn enkele mogelijke behandelmethodes:
- wortelkanaalbehandeling door een tandarts;
- afleren van bruxisme (klemmende kaken) met hulp van een psycholoog of fysiotherapeut;
- behandeling van een ontsteking in de kaak- en neusbijholten met antibiotica,
eventueel met een kaakspoeling (KNO-arts).
Het is echter niet altijd mogelijk de oorzaak te behandelen, en soms wordt er
helemaal geen oorzaak gevonden. In dat geval is de aangezichtspijn chronisch.
De behandeling daarvan is gericht op de pijn zelf. Een neuroloog kan verschillende
soorten pijnstillers voorschrijven, maar deze zijn lang niet altijd effectief
bij atypische aangezichtspijn.
Een volgende stap is pijnbestrijding via een zenuwblokkade. Zenuwblokkades worden
uitgevoerd door anesthesiologen, meestal in speciale pijnklinieken. Bij atypische
aangezichtspijn kunnen verschillende zenuwen behandeld worden, afhankelijk van
de oorzaak en de plaats van de pijn. De zenuwknoop van Gasser (ganglion Gasseri)
moet in ieder geval niet worden geblokkeerd, omdat dit een toename van de pijn
kan veroorzaken. Een blokkade van deze zenuwknoop is vaak wèl effectief
bij trigeminus neuralgie, een andere vorm van aangezichtspijn.
Medische behandeling van trigeminus neuralgie
Trigeminus neuralgie (TN) wordt meestal in eerste instantie behandeld met medicijnen.
Het bekendste van die geneesmiddelen is carbamazepine (Tegretol), dat ook bij
epilepsie wordt gegeven. Dit middel dempt de activiteit van zenuwcellen. Carbamazepine
werkt echter op alle zenuwen, waardoor soms bijwerkingen ontstaan als sufheid,
duizeligheid, futloosheid en leverfunctiestoornissen.
Vroeger werd de aangezichtszenuw wel operatief (gedeeltelijk) doorgesneden.
Deze methode heeft twee grote nadelen: het gezicht voelt na de behandeling doof
aan (vergelijkbaar met een verdoving bij de tandarts), en na enige tijd kan
een nieuwe onbehandelbare pijn ontstaan die vaak nog erger is dan de oorspronkelijke
pijn.
Een nieuwe behandeling is de neurochirurgische operatie volgens Janetta, waarbij
de aangezichtszenuw in de hersenen wordt vrijgelegd. Bij deze operatie ontstaat
minder functieverlies van de zenuw. Het gaat echter om een hersenoperatie die
een langdurige ziekenhuisopname vereist.
Een andere mogelijke behandeling is de methode van Sweet. Voluit heet deze behandeling
de RadioFrequente (RF) stroombehandeling van het ganglion Gasseri volgens de
methode van Sweet. Hierbij wordt de kern van de aangezichtszenuw (het ganglion
Gasseri) via een elektrode met warmte behandeld.
Medische behandeling van trigeminus neuralgie volgens
Sweet: voorbereiding
Bij de behandeling van trigeminus neuralgie (TN) volgens de methode van Sweet
wordt voor korte tijd een elektrode in de aangezichtszenuw gebracht om deze
te verwarmen. Het inbrengen van de elektrode kan pijnlijk zijn, daarom wordt
de behandeling onder lichte algehele narcose uitgevoerd.
Op de dag van de narcose moet u nuchter blijven, u mag vanaf enkele uren voor
de ingreep niets meer eten of drinken. De arts geeft daarover meer informatie.
Wanneer u antistollingsmedicijnen gebruikt waarvoor controle bij de trombosedienst
noodzakelijk is, dan moet u dat voor de behandeling aan de arts melden. Deze
bloedverdunners mag u vanaf enkele dagen voor de ingreep niet meer gebruiken.
Overleg hierover met uw arts.
Medische behandeling van trigeminus neuralgie volgens
Sweet: werkwijze
Bij een behandeling van trigeminus neuralgie volgens
Sweet wordt u aangesloten op speciale apparatuur die het hart en de bloedcirculatie
controleren. Dit is gebruikelijk bij iedere ingreep onder narcose.
De arts brengt een speciale elektrode via de wang naar de kern van de aangezichtszenuw.
Deze kern heet de ganglion Gasseri. Het inbrengen gebeurt onder röntgendoorlichting,
zodat de arts zijn handelingen goed kan volgen. Als de elektrode is ingebracht
wordt u even uit de narcose gehaald om te controleren of de elektrodepunt op
de goede plaats ligt. U moet aangeven of het stroompje dat door de elektrode
wordt gestuurd, te voelen is in het gebied waar de pijn altijd zit. Daarna wordt
u weer korte tijd in slaap gebracht zodat de elektrodepunt een minuut verwarmd
kan worden. Er ontstaat daardoor een wondje in de kern van de aangezichtszenuw,
op de plaats van de 'kortsluiting' die de pijn veroorzaakt. Ten slotte test
de arts met een naaldje of het gevoel verminderd is op de plaats van het gezicht
waar de pijn altijd zit. U bent dan weer uit narcose gehaald.
De behandeling duurt ongeveer 10 minuten.
Na de medische behandeling van trigeminus neuralgie
volgens Sweet
Na de behandeling van trigeminus neuralgie volgens Sweet kunt u direct naar
huis. U mag echter niet zelf aan het verkeer deelnemen, zorg er daarom voor
dat iemand u komt ophalen. De ingreep kan een doof gevoel veroorzaken in het
deel van het gezicht waar u eerder de pijn voelde. Dit komt doordat de kern
van de zenuw (het ganglion Gasseri) engiszins beschadigd moet worden om de pijn
weg te krijgen. Het gaat echter niet om een volledig doof gevoel. Meestal vermindert
of verdwijnt het dove gevoel in de maanden na de behandeling.
Na de behandeling kan napijn voorkomen. Deze is soms brandend. Ook de oorspronkelijke
trigeminus neuralgie pijnen kunnen nog een of twee weken blijven bestaan. Wanneer
u nog medicijnen gebruikt, kunt u die in overleg met uw arts langzaam afbouwen
als de napijn verdwenen is.
Resultaten van de behandeling van trigeminus neuralgie
volgens Sweet
Het resultaat van een behandeling van trigeminus neuralgie volgens Sweet is
over het algemeen goed. Soms blijkt echter dat de behandeling te 'voorzichtig'
is uitgevoerd. De ingreep wordt dan iets intensiever herhaald. Dit kan zonder
probleem binnen enkele weken gedaan worden. De pijnklachten kunnen binnen een
half tot tien jaar terugkomen, omdat de behandelde zenuw weer aangroeit. Het
is mogelijk de behandeling volgens Sweet op korte termijn te herhalen, als de
pijnklachten dat nodig maken.
Risico's bij de medische behandeling van trigeminus
neuralgie volgens Sweet
Bij de behandeling van trigeminus neuralgie volgens Sweet treden heel soms complicaties
op. Uiterst zelden komen er mondbacteriën in het hersenvocht als de elektrode
via het wangslijmvlies wordt ingebracht. Dit kan leiden tot een hersenvliesontsteking.
Hierbij ontstaat binnen zes uur hoge koorts, hoofdpijn en nekstijfheid. In dat
geval moet zo snel mogelijk een behandeling met antibiotica worden gestart.
Deze complicatie treedt nooit later dan zes uur na de behandeling op. Wanneer
u binnen zes uur na de behandeling koorts boven de 38,5 °C krijgt, dan moet
u onmiddellijk uw arts raadplegen. Verder bestaat er een kans op een gedeeltelijke
overgevoeligheid van het gezicht, waarbij u last kunt krijgen van pijn. De behandeling
geeft geen risico op verlammingen of een scheve mond.