Euthanasie:
30 vragen
Sinds september 2002 is
euthanasie in België onder strikte voorwaarden toegelaten. Per dag wordt
er in ons land één euthanasie gepleegd. Dat is af te leiden uit
het feit dat de federale controlecommissie gemiddeld 30 meldingen per maand
binnenkrijgt. 80 procent van de meldingen is in het Nederlands. Volgens onderzoek,
uitgevoerd in de periode 2001-2002, vond bij 0,30% van de overlijdens in Vlaanderen
euthanasie plaats. Daarentegen was bij 1,50% van de overlijdens sprake van levensbeëindiging
zonder uitdrukkelijk verzoek; in de overgrote meerderheid van de gevallen bij
patiënten die wilsonbekwaam waren, meestal omdat het ziekteproces vergevorderd
was. Hoewel men dus kan stellen dat het aantal gevallen van euthanasie in Vlaanderen
vrij beperkt is ten opzichte van de totaliteit van beslissingen rond het levenseinde,
valt op dat tegenover elk geval van euthanasie zowat 5 gevallen van levensbeëindiging
zonder uitdrukkelijk verzoek van de patiënt stonden.
1. Wat is euthanasie?
Euthanasie wordt door de wet omschreven als het "opzettelijk levensbeëindigend
handelen door een ander dan de betrokkene, op diens verzoek"Wettelijk is
euthanasie dus slechts geoorloofd wanneer het door een arts gebeurt, op uitdrukkelijk
verzoek van de patiënt en binnen strikte voorwaarden. Het gaat dus om de
actieve levensbeëindiging op verzoek van de patiënt. De wet heeft
geen betrekking op de normale medische handelingen om pijn en lijden te bestrijden
door middel van de toediening van kalmeermiddelen of pijnstillers, noch op het
niet opstarten of het stopzetten van een uitzichtloze en dus nutteloze en ongerechtvaardigde
verdere behandeling. In die gevallen beëindigt de dokter niet bewust het
leven, hij maakt alleen een natuurlijk overlijden mogelijk dat waardiger en
minder moeizaam is.
Top
2. Is het stopzetten van een behandeling euthanasie?
Het stopzetten van een vitale behandeling (bv. beademing) op verzoek van een
patiënt die lijdt aan een ongeneeslijke aandoening en waarbij de patiënt
enkele dagen later overlijdt, zonder dat een dodelijk middel toegediend wordt,
wordt niet beschouwd als euthanasie. De patiënt of de arts moeten dus niet
de procedure volgen die voorzien is voor euthanasie. Het weigeren van behandeling
is immers wettelijk toegestaan door de wet over de rechten van de patiënt.Wanneer
na het stopzetten van de vitale behandeling de situatie echter leidt tot een
duidelijk verzoek van de patiënt tot euthanasie, dan moet de wettelijke
procedure worden gevolgd.
Top
3. Is het toedienen van hoge dosissen pijnstillers en sedativa
euthanasie?
Tijdens de laatste levensfase worden vaak hoge dosissen morfine en sedativa
toegediend om het lijden van de patiënt te verzachten. Deze handelwijze
kan beschouwd worden als een pijnbehandeling en niet als euthanasie, zelfs al
is de patiënt daardoor vroeger overleden. Wanneer de toediening van hoge
dosissen morfine en sedativa gebeurt op uitdrukkelijk verzoek van de patiënt
om zijn leven te beëindigen, dan gaat het wel degelijk om euthanasie in
de wettelijke zin van het woord en moeten de wettelijke procedures gevolgd worden.
Hierbij moet aangestipt worden dat dit niet de meest adequate techniek is om
een rustige en snelle dood zonder pijn te bewerkstelligen, en men dus het best
een meer aangepaste techniek gebruikt.
Top
4. Wanneer is euthanasie wettelijk toegelaten?
De wet schrijft volgende voorwaarden voor: Wat de patiënt betreft:o de
patiënt moet meerderjarig zijn of een ontvoogde minderjarigeo hij/zij moet
handelingsbekwaam en bewust zijn op het ogenblik dat euthanasie wordt gevraagd.Wat
het verzoek tot euthanasie betreft: vrijwillig: zonder druk van buitenaf;overwogen:
de patiënt is tot een beslissing gekomen na correcte en relevante informatie
te hebben gekregen, o.m. over zijn ziekte, mogelijkheden van palliatieve zorg,
enz.;herhaald: niet impulsief en duurzaam, d.w.z. op verschillende dagen herhaald;schriftelijk:
opgesteld, gedateerd en getekend door de patiënt zelf. Indien de patiënt
daartoe niet in staat is, gebeurt het op schrift stellen door een meerderjarige
persoon die gekozen is door de patiënt en geen materieel belang mag hebben
bij de dood van de patiënt.Wat de toestand van de patiënt betreft:Het
moet gaan om een medisch uitzichtloze toestand van ondraaglijk fysiek of psychisch
lijden dat niet gelenigd kan worden, tengevolge van een ernstige en ongeneeslijke
aandoening door een ziekte of een ongeval.Er wordt niet vereist dat de patiënt
aan die aandoening zal sterven of dat de aandoening een terminaal karakter heeft.
De wet is dus ook onder specifieke voorwaarden van toepassing op de zogenaamde
niet-terminale patiënt.
Top
5. Kan euthanasie bij kinderen/jongeren?
Euthanasie kan alleen bij meerderjarigen of ontvoogde minderjarigen. Een ontvoogde
minderjarige is door de rechter in een juridische procedure bevoegd verklaard
om zelf rechtshandelingen te stellen. Euthanasie kan dus niet bij (niet-ontvoogde)
minderjarigen. Uit een recente studie van de VUB blijkt evenwel dat bij driekwart
van de doodzieke baby's een levensverkortende behandeling toegepast wordt. De
onderzoekers bekeken de 298 kinderen van minder dan een jaar die tussen 1999
en 2000 stierven. 23% van de kinderen stierf onverwacht en dus was behandeling
niet mogelijk. In 57% van de gevallen werd een beslissing genomen die het tijdstip
van het overlijden beïnvloedde. Bij een op de drie baby's werd beslist
om een bepaalde behandeling stop te zetten of niet te geven. Een op de zeven
baby's kreeg pijnstillers toegediend die het leven kunnen verkorten. 7% van
de baby's kreeg een dodelijk middel toegediend. Drie op de vier kinderartsen
zeggen bereid te zijn om mee te werken aan euthanasie op baby's. De artsen vragen
wel dringend een wettelijke regeling.Momenteel ligt een wetsvoorstel van VLD-senator
Jeanine Leduc op tafel die de uitbreiding van de euthanasiewetgeving vooropstelt,
o.m. naar minderjarigen.
Top
6. Kan euthanasie bij psychiatrische patiënten?
Bij psychiatrische
patiënten die gecolloqueerd zijn en handelingsonbekwaam zijn verklaard,
kan euthanasie niet .Zijn zij vrijwillig in een instelling opgenomen, dan zijn
zij niet handelingsonbekwaam, maar dan kan men aanvoeren dat zij geen vrijwillig,
weloverwogen en volgehouden verzoek tot euthanasie kunnen formuleren. Zij gelden
dan als feitelijk wilsonbekwaam.Gaat het om mensen die regelmatig op bezoek
gaan bij een psychiater, psycholoog of psychotherapeut, dan zijn zij vanzelfsprekend
niet handelingsonbekwaam en kunnen zij een geldig euthanasieverzoek formuleren.
Maar ook hier kan men zich er eventueel op beroepen dat zij tijdelijk of duurzaam
niet in staat zijn om een lucied, vrijwillig, weloverwogen en volgehouden verzoek
te formuleren.Er dient wel opgemerkt te worden dat aanhoudend psychisch lijden
volgens de wet geen voldoende grond voor euthanasie is als dat lijden niet het
gevolg is van een ongeneeslijke (lichamelijke) aandoening, of als dat lijden
als tijdelijk en als behandelbaar beschouwd wordt.
Top
7. Kan euthanasie bij dementerende patiënten?
Bij demente of dementerende patiënten kan volgens de huidige wetgeving
geen euthanasie worden uitgevoerd. Zij kunnen, op het moment waarop ze dement
zijn, geen helder, vrijwillig, weloverwogen en duurzaam verzoek tot euthanasie
meer formuleren.Momenteel ligt een wetsvoorstel op tafel dat de uitbreiding
van de euthanasiewetgeving vooropstelt voor 'aangetaste hersenfuncties'.
Top
8. Welke stappen moet men als patiënt ondernemen om
euthanasie te vragen?
Het verzoek tot euthanasie moet aan volgende voorwaarden voldoen: o Het moet
weloverwogen zijn: d.w.z. men moet over alle verstandelijke vermogens beschikken,
men moet er goed en diep over nagedacht hebben, en men moet door de dokter goed
voorgelicht zijn over de medische toestand, over de vooruitzichten, over de
resterende mogelijkheden tot behandeling of pijnbestrijding en comfortverbetering,
over de mogelijkheid van palliatieve zorg, en in het algemeen over alles wat
de patiënt te wachten staat.o Het moet echt vrijwillig zijn: d.w.z. dat
het niet mag tot stand zijn gekomen onder enige druk of dwang van de omgeving.
Het moet echt de eigen vrije keuze van de patiënt zelf zijn.o Het moet
duurzaam zijn: d.w.z. echt een volgehouden verzoek dat moet blijken uit herhaalde
contacten en gesprekken met de dokter.Vroegere (schriftelijke) wilsverklaringen
of lidmaatschap van verenigingen zoals de v.z.w. 'Recht op Waardig Sterven'
wijzen op een consistentie en vastberadenheid van de patiënt en daar dient
de arts rekening mee te houden. Bij een concrete vraag op basis van de huidige
medische toestand en prognose blijft het noodzakelijk dat de patiënt tweemaal
een actueel verzoek naar euthanasie stelt.Het is de opgave en de plicht van
de dokter om zich van die vrijwilligheid, weloverwogenheid en duurzaamheid van
het verzoek te verzekeren. Hij moet daar echt en diep van overtuigd kunnen worden.
Het verzoek blijft geldig gedurende de hele tijdsspanne die nodig is voor het
uitvoeren van de euthanasie, zelfs indien de patiënt, nadat hij zijn verzoek
tot euthanasie heeft geuit, beland is in een toestand van bewusteloosheid.
Top
9. Moet euthanasie altijd schriftelijk gevraagd worden of
kan het ook mondeling?
Het verzoek moet volgens de wet schriftelijk gebeuren en moet door de patiënt
zelf opgesteld, ondertekend en gedateerd worden. Klik
hier voor een model
Als de patiënt daar niet toe in staat is (bijvoorbeeld in geval van een
spierziekte, verlamming, analfabetisme), kan hij daarvoor een beroep doen op
een derde. Deze derde moet meerderjarig zijn en mag geen materieel belang hebben
bij de dood van de patiënt, d.w.z. geen erfgenaam of begunstigde van een
contract zijn. Deze persoon maakt melding van het feit dat de patiënt niet
in staat is om zijn verzoek op schrift te formuleren en geeft de redenen waarom.
In dat geval gebeurt de opschriftstelling in bijzijn van de arts en noteert
die persoon de naam van die arts op het document. Klik
hier voor een model
Het verzoek komt in het medisch dossier.De patiënt kan zijn euthanasieverzoek
om het even wanneer terugtrekken. Het wordt dan uit het medisch dossier verwijderd.
De herroeping kan zowel mondeling als schriftelijk gebeuren.In de praktijk blijken
zowel het parket, de Orde van Geneesheren als de Federale Evaluatiecommissie
te aanvaarden dat euthanasie ook kan zonder een schriftelijke verklaring, als
uit de concrete omstandigheden blijkt dat de patiënt herhaaldelijk en uitdrukkelijk
om euthanasie heeft gevraagd.
Top
10. Wat is een 'wilsverklaring'?
De wet voorziet de mogelijkheid om bij leven en welzijn een wilsverklaring op
te stellen waarin men vraagt dat er euthanasie wordt verricht indien men door
ziekte of ongeval wordt getroffen, daardoor een ernstige en ongeneeslijke aandoening
krijgt en op onomkeerbare wijze het bewustzijn verliest. Tijdens de besprekingen
in het parlement heeft men besloten dat hieronder alleen comateuze patiënten
vallen. Het gaat dus niet om demente personen.De wilsverklaring moet in aanwezigheid
van twee meerderjarige getuigen op papier worden gezet. Minstens één
van die getuigen mag geen erfgenaam zijn of materiëel belang hebben bij
de dood van de patiënt Men kan (maar moet niet) in de wilsverklaring één
of meerdere vertrouwenspersonen aanduiden die de behandelende arts op de hoogte
brengen van de wil van de patiënt. De behandelende arts van de patiënt,
de geraadpleegde arts en de leden van het verplegend team kunnen niet als vertrouwenspersoon
optreden.De wilsverklaring moet gedateerd en ondertekend worden door degene
die de verklaring aflegt, door de getuigen en, indien die er zijn, door de aangeduide
vertrouwensperso(o)n(e)n.Kan men zelf niet meer schrijven, dan mag men dat laten
doen door een meerderjarig persoon die men aanduidt en die geen enkel materieel
belang heeft bij het overlijden van de patiënt. Hierbij moeten opnieuw
twee meerderjarige getuigen aanwezig zijn, van wie er minstens een geen materieel
belang heeft bij het overlijden van de patiënt. De wilsverklaring moet
gedateerd en ondertekend worden door degene die het verzoek schriftelijk opstelt,
door de getuigen en door de aangeduide vertrouwenspersoon of vertrouwenspersonen.
De wilsverklaring vermeldt dat de betrokkene niet in staat is te tekenen en
waarom. Bij de wilsverklaring wordt een medisch getuigschrift gevoegd als bewijs
dat de betrokkene fysiek blijvend niet in staat is de wilsverklaring op te stellen
en te tekenen.Zo'n wilsverklaring is maximaal 5 jaar geldig. Ze moet dus tijdig
vernieuwd worden.Er kan enkel rekening worden gehouden met deze voorafgaande
wilsverklaring wanneer:o de patiënt lijdt aan een ernstige en ongeneeslijke,
door ongeval of ziekte veroorzaakte aandoeningo niet meer bij bewustzijn is
o deze toestand onomkeerbaar is.De vorm waaraan zo'n wilsverklaring moet beantwoorden,
is wettelijk vastgelegd.
Klik
hier voor een model wilsverklaring
Top
11. Wat is de taak van de vertrouwenspersoon?
De patiënt kan, in de wilsverklaring, één of meer vertrouwenspersonen
aanduiden. De behandelende arts van de patiënt, de geraadpleegde arts en
de leden van het verplegend team kunnen niet als vertrouwenspersoon optreden.Zijn
taken zijn de volgende : de wilsverklaring ondertekenen, de arts informeren
over de wil(sverklaring) van de patiënt, het verzoek van de patiënt
bespreken met de arts, inlichtingen ontvangen over het advies van de tweede
arts en de naasten van de patiënt aanwijzen met wie de arts de wilsverklaring
inhoudelijk moet bespreken.
Top
12. Kan men in een wilsverklaring vastleggen dat men niet
verder wenst te leven als men in een diepe dementie (bv. ziekte van Alzheimer)
terecht komt?
Neen, de huidige wet laat dat niet toe. De demente patiënt voldoet niet
aan de voorwaarde van 'onomkeerbare bewusteloosheid', zoals het in de wettekst
wordt genoemd. Daarmee wordt in feite alleen coma bedoeld. Dementen hebben wel
een sterk aangetast bewustzijn, maar zijn niet bewusteloos. Bovendien kan hij
ook, op het moment waarop hij dement is, geen helder, vrijwillig, weloverwogen
en duurzaam verzoek tot euthanasie meer formuleren. Momenteel ligt een wetsvoorstel
van VLD-senator Jeanine Leduc op tafel die de uitbreiding van de euthanasiewetgeving
voor 'aangetaste hersenfuncties' voorstelt.
Top
13. Kan euthanasie op verzoek of aandringen van de familie?
Neen, dat kan niet. Dat is geen euthanasie. Euthanasie betekent automatisch:
op verzoek van de patiënt zelf. Anderen, zoals de familie of de dokter,
hebben niet het recht om over andermans leven en sterven te beschikken en te
beslissen. Indien er geen uitdrukkelijke 'wilsverklaring' van de patiënt
is, en de patiënt komt in een toestand van ondraaglijk lijden en sterk
teruggelopen bewustzijn terecht, dan kunnen dokter en familie wel samen beslissen
om bepaalde behandelingen te staken of niet op te starten, om het leven niet
kunstmatig te verlengen of om de pijnstilling op te drijven met verkorting van
het leven als nevengevolg. Maar actief een levensbeëindigend spuitje of
drankje geven, blijft strafbaar.
Top
14. Wat betekent 'ondraaglijk fysiek of psychisch lijden
dat niet gelenigd kan worden'?
De wetgever heeft
uitdrukkelijk geopteerd voor het begrip 'fysiek of psychisch lijden' in plaats
van het engere begrip 'fysieke pijn'. Ondraaglijke fysieke pijnervaring is in
de praktijk immers vaak maar een ondergeschikt motief voor het vragen naar euthanasie.
Belangrijker zijn de gevoelens van aftakeling en van het verlies van menselijke
waardigheid en de last van het omgaan met sterk hinderlijke symptomen zoals
slikproblemen.Tussen personen onderling kunnen er grote verschillen bestaan
in de mate waarin zij dezelfde ziektetoestand ervaren als fysiek of psychisch
draaglijk dan wel ondraaglijk. Wat 'ondraaglijk lijden' is, kan men dus alleen
bepalen vanuit het perspectief van de patiënt zelf, vanuit diens subjectieve
inschatting van zijn toestand. Ook de ondraaglijke ontluistering, verlies van
controle over het leven of van waardigheid, onomkeerbare eenzaamheid, zijn dierbaren
niet langer tot grote last zijn, zijn op zich ernstige motieven.De 'ondraaglijkheid'
van het lijden gaat dus niet over wat de arts zélf ondraaglijk zou achten
mocht hij zich in de situatie van de patiënt bevinden, maar om wat hij,
rekening houdend met het perspectief van de patiënt, ondraaglijk zou achten.
Ook de vereiste dat het leed 'niet kan worden gelenigd' dient men voor een deel
te interpreteren vanuit het perspectief van de patiënt. Het is immers heel
vaak mogelijk het ondraaglijk leed te 'lenigen' door de patiënt bijvoorbeeld
te sederen . De daarmee gepaard gaande bewustzijnsvermindering kan echter onaanvaardbaar
zijn voor de patiënt als een wijze om zijn laatste levensfase door te maken.
De formulering dat 'het lijden niet meer kan worden gelenigd' moet dus worden
verstaan 'op een wijze aanvaardbaar voor de patiënt'. De patiënt heeft
altijd het recht om een pijnbehandeling of zelfs palliatieve zorg te weigeren,
bv. wanneer deze behandeling bijwerkingen of toepassingswijzen zou inhouden
die hij als ondraaglijk beschouwt.
Top
15. Wie beslist dat het lijden ondraaglijk is?
Over de ongeneeslijkheid en uitzichtloosheid van de door ziekte of ongeval veroorzaakte
aandoening oordeelt uiteraard de dokter (en de tweede geraadpleegde dokter).
Over de ondraaglijkheid van het lichamelijk of psychisch lijden oordeelt de
patiënt zelf, maar hij moet de dokter daar natuurlijk kunnen van overtuigen.
De behandelende arts moet met de patiënt tot de overtuiging komen dat er
voor de situatie waarin deze zich bevindt geen redelijke andere oplossing is.
Daartoe voert hij met de patiënt meerdere gesprekken die, rekening houdend
met de ontwikkeling van de gezondheidstoestand van de patiënt, over een
redelijke periode worden gespreid.Bovendien moet hij een tweede arts raadplegen
over de ernstige en ongeneeslijke aard van de aandoening. De geraadpleegde arts
neemt inzage van het medisch dossier en onderzoekt de patiënt om na te
gaan of er sprake is van een aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch lijden
dat niet gelenigd kan worden. Hij stelt een verslag op van zijn bevindingen.De
geraadpleegde arts moet onafhankelijk zijn van zowel de patiënt als de
behandelende arts en bevoegd zijn om over de aandoening in kwestie te oordelen.
De behandelende arts brengt de patiënt op de hoogte van de resultaten van
deze raadpleging.Indien de arts van oordeel is dat de patiënt kennelijk
niet binnen afzienbare tijd zal overlijden, moet hij bovendien een derde arts
raadplegen, die psychiater is of specialist in de aandoening in kwestie. De
geraadpleegde arts neemt inzage van het medisch dossier, onderzoekt de patiënt
en moet zich vergewissen van het aanhoudend en ondraaglijk fysiek of psychisch
lijden dat niet gelenigd kan worden, en van het vrijwillig, overwogen en herhaald
karakter van het verzoek. Hij stelt een verslag op van zijn bevindingen. De
geraadpleegde arts moet onafhankelijk zijn van zowel de patiënt als de
behandelende arts en de eerste geraadpleegde arts.
Top
16. Heeft de patiënt het recht om pijnbehandeling of
palliatieve zorg te weigeren?
De wet bepaalt weliswaar dat het moet gaan om leed dat 'niet kan worden gelenigd'.
De patiënt heeft echter altijd het recht om een pijnbehandeling of zelfs
palliatieve zorg te weigeren, bv. wanneer deze behandeling bijwerkingen of toepassingswijzen
zou inhouden die hij als ondraaglijk beschouwt. In dergelijke gevallen moeten
de arts en de patiënt uitgebreid overleg dienen te plegen.
Top
17. Kan men euthanasie vragen als men psychisch ondraaglijk
lijdt maar geen ongeneeslijke (lichamelijke) ziekte heeft?
Dat kan volgens de huidige wet niet. Er moet altijd sprake zijn van een ongeneeslijke
lichamelijke ziekte of ongeval.
Top
18. Kunnen alleen terminale patiënten euthanasie vragen?
De Belgische wetgeving
spreekt niet over terminale patiënten. De wet maakt wel een onderscheid
naargelang de patiënt al dan niet 'binnen afzienbare termijn' zal overlijden.
In de praktijk gebruikt men wel het begrip terminale patiënten. Meestal
wordt het gebruikt samen met de termen 'palliatief' en 'stervend'. Bedoeld is
de periode van ernstige en progressieve ziekte waarvoor curatieve behandeling
niet meer mogelijk is en waarbij het vrij zeker is dat de dood nakend is. Zo
is het duidelijk dat uitbehandelde oncologische patiënten met veralgemeende
metastasen en met toenemende vermagering als 'terminaal' beschouwd kunnen worden.
Als illustratie van een niet-terminale patiënt kan men het voorbeeld geven
van een persoon die door een ongeval volledig verlamd is, zonder dat er tekens
zijn van progressieve achteruitgang. Een praktisch argument om het begrip 'terminaal'
toch te definiëren heeft te maken met het palliatief thuiszorgforfait (dit
is een vergoeding aan de patiënt voor palliatieve zorg) en de mogelijkheid
tot verlof voor verzorging van een patiënt in de terminale fase. Hiervoor
is een verklaring vereist van de arts.Voor de niet-terminale patiënt, d.w.z.
indien hij vermoedelijk niet op zeer korte termijn zal overlijden, geldt een
strengere procedure (zie verder). Bovendien moet er minstens één
maand verlopen tussen het schriftelijke verzoek van de patiënt en het toepassen
van de euthanasie.
Top
19. Wat betekent het dat het overlijden 'binnen afzienbare
termijn' verwacht wordt?
Dit wil zeggen dat het overlijden met enige precisie voorspeld kan worden, en
in dagen, weken of eventueel maanden kan worden uitgedrukt, maar zeker niet
in jaren. Het is de behandelende arts - en hij alleen - die moet beoordelen
of er sprake is van een overlijden 'binnen afzienbare termijn'.Wanneer de behandelende
arts van mening is dat de patiënt niet 'binnen afzienbare termijn' zal
overlijden, dan moet een specifieke procedure gevolgd worden om euthanasie te
mogen toepassen (zie verder). Bovendien moet er minstens één maand
verlopen tussen het schriftelijke verzoek van de patiënt en het toepassen
van de euthanasie.
Top
20. Moeten er nog andere personen dan de zieke en zijn dokter
toestemming verlenen?
Neen, de beslissing ligt uitsluitend bij de patiënt en de behandelende
arts.De behandelende arts moet wel het advies van een tweede en soms een derde
dokter vragen. De behandelende arts kan dit advies in principe naast zich neerleggen.
Voorwaarde is dan wel dat hij dit goed kan documenteren, onder meer door erop
te wijzen dat aan alle zorgvuldigheidscriteria is voldaan.Wanneer de behandelende
arts van oordeel is dat de patiënt 'binnen afzienbare tijd' zal overlijden,
dan moet hij een tweede arts raadplegen. Die moet mee vaststellen dat:o dat
de aandoening ernstig en ongeneeslijk iso dat ze uitzichtloos is o dat er sprake
is van voortdurend ondraaglijk lijden Hiervan wordt een verslag opgesteld. De
geraadpleegde arts moet onafhankelijk zijn van zowel de patiënt als de
behandelende arts. Dat betekent dat ze geen familie van elkaar mogen zijn, dat
er geen hiërarchisch ondergeschikte aard bestaat en dat de patiënt
niet geregeld in behandeling mag zijn bij de tweede arts. De tweede arts moet
bovendien bevoegd zijn om over de aandoening in kwestie te oordelen. Een huisarts
voldoet aan die omschrijving. Indien er een verplegend team is, dat in regelmatig
contact staat met de patiënt, dan moet de behandelende arts het verzoek
van de patiënt bespreken met het team of leden van dat team. Indien de
patiënt dat wenst, dan moet de behandelende arts het verzoek van de patiënt
bespreken met zijn naasten die hij aanwijst. Hun toestemming is evenwel niet
vereist. In geval van een 'wilsverklaring' moet de arts ook de daarin eventueel
aangeduide 'vertrouwenspersonen' raadplegen. Indien de patiënt niet-terminaal
is, d.w.z. indien hij vermoedelijk niet op zeer korte termijn zal overlijden,
dan moet een derde arts geraadpleegd worden. Die moet psychiater of specialist
in de aandoening van de patiënt zijn, en heeft dezelfde raadplegingstaak
als de tweede dokter. Hij moet bovendien nagaan of het verzoek tot euthanasie
vrijwillig, overwogen en herhaald is. Bovendien moet er bij een niet-terminale
patiënt een maand wachttijd zijn tussen het euthanasieverzoek en de eventuele
uitvoering ervan.De dokter moet ook praten met de leden van het verzorgend team,
als er een dergelijk team regelmatig contact met de patiënt onderhoudt,
en met de naasten die de patiënt aanduidt. Maar hun toestemming is niet
vereist.In geval van een 'wilsverklaring' moet de arts ook de daarin eventueel
aangeduide 'vertrouwenspersonen' raadplegen.
Top
21. Kan de familie de euthanasie weigeren?
Indien alle wettelijke vereisten zijn vervuld en de wettelijke procedure gevolgd
wordt, dan kan de familie de euthanasie niet weigeren. Wanneer familie en naasten
achter de euthanasie staan, is dat uiteraard het beste, maar wettelijk gezien
is hun goedkeuring niet noodzakelijk.De patiënt moet steeds vooraf zijn
toestemming geven om over de euthanasie te praten met zijn naasten (of het moet
duidelijk zijn dat hij dit wenst).
Top
22. Wie mag euthanasie uitvoeren?
In België mag
euthanasie enkel en alleen door een arts uitgevoerd worden, en bv. niet door
een verpleger/ster, een lid van een palliatief team, een familielid... Enkel
de arts staat in voor de uitvoering. Een verpleegkundige kan enkel helpen bij
handelingen die technisch nodig zijn en die de arts niet alleen kan doen Elke
arts mag euthanasie uitvoeren. Er is geen specifieke opleiding vereist. Er worden
wel speciale opleidingen georganiseerd voor (huis)artsen. Zo bestaat er bijvoorbeeld
een netwerk van 'LEIF-artsen' (LevensEinde Informatie Forum-artsen). Dit is
een groep artsen die veelal ook bij palliatieve zorg betrokken zijn en ook advies
geven over vragen rond euthanasie.
Top
23. Is medische hulp bij zelfdoding toegelaten?
Dit is hulp door een arts aan een patiënt die zelf een einde aan zijn leven
wil stellen. Hulp bij zelfdoding kan voor de arts iets makkelijker liggen omdat
het de patiënt zelf is die de handeling stelt (en op die manier expliciet
te kennen geeft dat het zijn eigen wil is en niet die van de arts).In Nederland
valt hulp bij zelfdoding onder de euthanasiewet. In de praktijk is immers het
verschil tussen euthanasie en hulp bij zelfdoding niet altijd even duidelijk,
wat tot juridische problemen zou kunnen leiden mocht hulp bij zelfdoding niet
toegelaten zijn en euthanasie wél. In België valt hulp bij zelfdoding
niet onder de euthanasiewet. Mogelijk was de redenering dat aangezien zelfdoding
niet strafbaar is in België, ook hulp bij zelfdoding het niet is. In ieder
geval is de situatie in België onduidelijk wat hulp bij zelfdoding betreft.
In de praktijk blijkt dat euthanasie soms uitgevoerd wordt door de patiënt
buiten bewustzijn te brengen door toediening van een dodelijke dosis barbituraat
die de patiënt zelf innam, en dus niet door intraveneuze inspuiting van
Thiopental of gelijkaardige middelen. In de meeste gevallen is de patiënt
snel overleden zonder verdere tussenkomst. Dergelijke handelingen kunnen beschouwd
worden als "medische hulp bij zelfdoding".
Toch besloot de Federale
Evaluatie- en Controlecommissie over Euthanasie dat de wet deze handelwijze
toelaat mits de voorwaarden en de wettelijke procedures betreffende de euthanasie
gerespecteerd werden én de handeling plaatsvond onder de verantwoordelijkheid
van de aanwezige arts die indien nodig kon ingrijpen: de wet schrijft immers
niet voor hoe de euthanasie moet worden toegepast. Deze interpretatie wordt
gedeeld door de Nationale Raad van de Orde van Geneesheren.
Top
24. Kan de arts euthanasie weigeren?
Geen enkel arts is verplicht om in te gaan op een vraag tot euthanasie, omdat
hij dat gevoelsmatig niet aankan of omdat hij principiële bezwaren heeft
tegen euthanasie. Weigert een dokter de gevraagde euthanasie toe te passen,
dan moet hij dat aan de patiënt of de eventuele vertrouwenspersoon klaar
en duidelijk zeggen. Hij moet de redenen van zijn weigering toelichten. Berust
zijn weigering op een medische grond, dan wordt die in het medisch dossier van
de patiënt opgetekend.De arts die om principiële redenen weigert in
te gaan op een euthanasieverzoek moet, op vraag van de patiënt of de vertrouwenspersoon,
het medisch dossier van de patiënt meedelen aan de arts die is aangewezen
door de patiënt of de vertrouwenspersoon.De arts heeft de deontologische
plicht om de continuïteit van de zorg te verzekeren. Dat vereist o.m. dat
hij met de patiënt bespreekt welke arts wel bereid zal zijn om de euthanasie
uit te voeren.
Top
25. Wat kan men doen indien de dokter aarzelt of weigert
om euthanasie te verrichten?
Indien een dokter zich principieel verzet tegen elke vorm van euthanasie en
indien men euthanasie als mogelijkheid wil open houden, dan kan men alleen een
andere behandelende geneesheer (huisdokter of specialist) kiezen.
Top
26. Wanneer is het aan te raden om met de dokter over mogelijke
euthanasie te praten?
Indien men aan een ongeneeslijke ernstige ziekte lijdt en men eventueel euthanasie
zou overwegen, dan is het belangrijk om hierover zo vlug mogelijk met zijn dokter
te praten op duidelijke, heldere en nauwkeurige wijze. Het feit dat er over
gepraat is en dat er een eventueel duidelijke belofte van de dokter is, stelt
de patiënt gerust, waardoor hij het lijden beter zal kunnen dragen, ook
al wordt er dan uiteindelijk misschien geen euthanasie gevraagd. Het is ook
aan te raden om een zogenaamde 'wilsverklaring' op te stellen voor geval men
door een ernstige en ongeneeslijke ziekte of ongeval op onomkeerbare wijze het
bewustzijn zou verliezen en hierdoor niet meer in staat zou zijn om zijn wil
te uiten.
Top
27. Kan de arts zelf euthanasie voorstellen?
Voor alle duidelijkheid: euthanasie veronderstelt altijd een vrijwillig, overwogen
en herhaald verzoek van de patiënt.De meningen zijn verdeeld of een arts
al dan niet zelf spontaan over euthanasie moet beginnen. Sommige artsen waarschuwen
dat 'woorden praktijken introduceren'. Anderzijds zijn er artsen die menen dat
een te grote terughoudendheid tot gevolg kan hebben dat men slechts in een zeer
laat stadium euthanasie vraagt die dan op korte termijn uitgevoerd zou moeten
worden. Hierdoor wordt de dokter in een lastig parket gebracht. Soms wordt hij
daardoor onder druk gezet zodat het ofwel moeilijk wordt alle zorgvuldigheidsregels
volledig na te leven, ofwel de relatie met de patiënt en naasten onder
druk komt te staan.Als algemene regel geldt wel dat de (huis)arts niet zelf
aan de patiënt voorstelt om voor euthanasie te kiezen. De arts kan het
onderwerp euthanasie wel zelf op een tactvolle wijze ter sprake brengen, zeker
wanneer de patiënt signalen geeft waaruit blijkt dat hij euthanasie als
mogelijkheid wil overwegen (ook al gebruikt hij niet expliciet het woord 'euthanasie').
Sommige patiënten zullen immers zelf niet over euthanasie beginnen omdat
ze niet weten dat euthanasie wettelijk gezien mogelijk is, omdat ze er, vanwege
het taboe daarrond, niet durven over praten, of omdat ze de arts willen ontzien
om dergelijke moeilijke beslissingen te nemen. In die gevallen kan de arts het
best uitdrukkelijk vragen of de patiënt met bepaalde signalen (een omfloerste
uitdrukking, een gebaar...) euthanasie bedoelt.De arts kan ook de mogelijkheid
van 'euthanasie in geval van nood' ter sprake brengen met het doel de patiënt
gerust te stellen. Sommige patiënten opteren voor palliatieve zorg met
pijn- en symptoombestrijding, maar hebben een (veelal onterechte) angst voor
een levenseinde met helse pijn. Voor hen kan de gedachte dat er in dat geval
nog een 'nooduitweg' bestaat onder de vorm van euthanasie, bijdragen tot meer
psychische rust. Een meerderheid van de mensen die een euthanasieregeling afspreken
met hun arts blijkt daar immers uiteindelijk geengebruik van te maken. Voor
hen volstaat de palliatieve zorg met symptoom- en pijnbestrijding.
Top
28. Kan iemand die niet in België woont, euthanasie
laten verrichten?
De wet zegt hier niets over. Wel is duidelijk dat men niet noodzakelijk de Belgische
nationaliteit moet hebben als men in België woonachtig is.De bij wet bepaalde
voorwaarden veronderstellen wel dat er een nauwe band tussen patiënt en
dokter moet bestaan. De dokter moet zijn patiënt goed kennen aangezien
hij moet bevestigen dat de vraag uit vrije wil en zonder enige dwang is geformuleerd,
en aangezien hij moet controleren of het lijden ondraaglijk is en of er geen
uitzicht op verbetering bestaat. Hieruit kan men in de praktijk afleiden dat
de dokter de patiënt goed moet kennen, hem gedurende een vrij lange periode
behandeld moet hebben, wat onmogelijk is wanneer de patiënt niet in België
verblijft.Bovendien is de emotionele belasting voor een dokter die op een verzoek
om euthanasie ingaat, ondraaglijk indien er geen diepgaande persoonlijke relatie
tussen dokter en patiënt bestaat.
Top
29. Brengt euthanasie de uitbetaling van een levensverzekering
in het gedrang?
Neen, de wet bepaalt dat overlijden door euthanasie een 'natuurlijke dood' is,
zodat verzekeringsmaatschappijen zich niet kunnen beroepen op 'zelfmoord' om
een levensverzekering niet uit te betalen.De arts, die euthanasie heeft toegepast,
zal op het post-mortemattest vermelden dat het om een natuurlijke dood gaat.
Door het beroepsgeheim van de arts zal de verzekeraar niet kunnen achterhalen
dat het gaat om een overlijden tengevolge van euthanasie.
Top
30. Hoe controleert men of alle wettelijke voorwaarden tot
euthanasie zijn vervuld en of de procedures zijn nageleefd?
De arts die euthanasie heeft toegepast, moet binnen de vier werkdagen een speciaal
registratiedocument opsturen naar de Federale Controle- en Evaluatiecommissie.
Het eerste deel bevat voornamelijk identificatiegegevens van de personen betrokken
bij de euthanasie (de hulpverleners, de patiënt en de eventuele vertrouwenspersoon).
In het tweede deel moet hij aanduiden dat de inhoudelijke en formele voorwaarden
van de euthanasiewet zijn nageleefd. Hij moet o de aard van de ,,ernstige en
ongeneeslijke aandoening' aanduiden waaraan de patiënt leed; o de aard
van het ,,aanhoudende en ondraaglijke lijden' waarvan sprake moet zijn; o de
redenen waarom dit lijden niet kon worden gelenigd; o de elementen die staven
dat de patiënt de vraag tot euthanasie vrijwillig stelde, dat die vraag
weloverwogen was en herhaald werd en dat ze vraag niet tot stand kwam als gevolg
van externe druk. De arts moet ook melden of aangenomen kon worden dat de patiënt
,,binnen afzienbare tijd' zou overlijden. Indien dat niet het geval is, moet
hij opgeven op welke datum de patiënt het schriftelijk verzoek tot euthanasie
op een niet-terminale patiënt heeft ingediend (dat moet gebeuren 1 maand
voor de euthanasie). Indien de patiënt niet meer bij bewustzijn was, moet
de arts ook opgeven of er een ,,voorafgaande wilsverklaring' was en of de patiënt
onomkeerbaar onbewust was. Vervolgens moet de arts rapporteren over alle stappen
van de procedure die hij moet volgen:Is er een schriftelijk verzoek ingediend?
Is de patiënt geïnformeerd over zijn gezondheidstoestand en over de
levensverwachting waarop hij nog mag rekenen? Is het verzoek tot euthanasie
met de patiënt besproken? Is de patiënt geïnformeerd over de
resterende therapeutische mogelijkheden en de gevolgen ervan? Is de patiënt
geïnformeerd over de mogelijkheden van de palliatieve zorg en de gevolgen
ervan? Is er aanhoudend fysiek of psychisch lijden bij de patiënt? Is er
een herhaald verzoek tot euthanasie geweest vanwege de patiënt? Is het
verzoek tot euthanasie besproken met het verplegend team van de betrokken patiënt?
Is het verzoek besproken met de naasten die de patiënt heeft aangeduid?
Heeft de patiënt de kans gehad nog de personen te ontmoeten die hij had
willen ontmoeten? Als het gaat om euthanasie op een onbewuste patiënt die
een wilsverklaring had ondertekend: is dat verzoek dan besproken met de in de
wilsverklaring aangeduide vertrouwenspersonen? En is de inhoud ervan besproken
met de naasten van de patiënt? Ten slotte moet het registratieformulier
ook melden welke personen en instanties nog geraadpleegd werden, hoe en met
welke middelen de euthanasie werd toegepast. De commissie controleert of de
voorwaarden en de procedure die de euthanasiewet voorschrijft, gerespecteerd
werden. Als de commissie met een twee derde meerderheid beslist dat de wettelijke
voorwaarden niet zijn vervuld, wordt het dossier overgemaakt aan de procureur
des konings.
Top