Osteoporose en de voeding

Oudere mensen, en dan vooral vrouwen, breken gemakkelijk een pols of een heup. Ze worden ook kleiner en beginnen krom te lopen. Vroeger dacht men dat dit onvermijdelijke verouderingsverschijnselen waren, maar vandaag weet men dat het de symptomen zijn van osteoporose.
Osteoporose is een ziekte die de beenderen aantast. De beendermassa vermindert en de beenderen worden poreus.
Een toename van het risico op breuken (vooral van de heup, dijbeen en pols) en wervelinzakking waardoor de lichaamslengte afneemt, zijn de belangrijkste gevolgen. Een klein ongeval, bijvoorbeeld een ongelukkige stoot tegen een tafelrand, kan bijvoorbeeld volstaan om de pols te breken.

Het bot is een levend weefsel dat zich voortdurend vernieuwt. De aanmaak en de afbraak van botweefsel gaan hand in hand.De piekbotmassa of de maximale hoeveelheid botmassa die men opbouwt, wordt over het algemeen bereikt rond de leeftijd van 35 jaar. Daarna wordt minder bot aangemaakt dan er wordt afgebroken en neemt het "botkapitaal" af en wordt het beendergestel brozer.
Hoe ouder men wordt, hoe meer bot verloren gaat. Bij vrouwen verloopt dit proces vanaf de menopauze sneller dan bij mannen. Dit verklaart waarom osteoporose vooral vrouwen treft.
• Door de menopauze houden de eierstokken op met functioneren en wordt de productie van oestrogeen, het vrouwelijke hormoon, stopgezet.

Dit hormoon speelt een essentiële rol in de opbouw van het bot.
Wanneer de productie van oestrogenen te laat op gang komt of wordt onderbroken, dan verloopt de botopbouw niet optimaal. Dit gebeurt bv. bij een vroege menopauze, bij het laat optreden of het tijdelijk uitblijven van maandstonden of bij het wegnemen van de eierstokken.
• Ook de erfelijkheid speelt een rol: indien osteoporose voorkomt in uw naaste familie, loopt u een hoger risico.
Op een bepaald ogenblik bereikt de botafbraak een zogeheten breukdrempel. Onder die drempel is de kans groot dat men bij het minste incident iets breekt. Vanaf 50 jaar loopt zowat 10%van de vrouwen een verhoogd risico op breuken door osteoporose en in de leeftijdsgroep van 65 tot 74 jaar zijn zowat 40% van de vrouwen "risicopersonen" voor osteoporotische breuken.
Het risico op breuken kan gemeten worden door een speciale techniek, de botdichtheidsmeting of botdensitometrie. Het is volledig pijnloos en duurt nauwelijks een 10-tal minuten.

• Osteoporose kan nog andere oorzaken hebben, zoals bepaalde aandoeningen (bijvoorbeeld een overdreven werking van de schildklier, de bijschildklier of de bijnier, ziekte van Crohn, reumatoïde artritis, enz.), langdurige bedlegerigheid of invaliditeit (een bedlegerig persoon verliest ongeveer 1% aan botmassa per week), of het langdurig gebruik van bepaalde geneesmiddelen (zoals bv. geneesmiddelen met cortisone, geneesmiddelen tegen epilepsie, enz.).

• In tegenstelling tot wat vaak beweerd wordt, is een zwangerschap geen oorzaak van osteoporose, in tegendeel zelfs.
• Kleine, tengere en magere mensen hebben doorgaans minder botmassa dan zwaarder gebouwde mensen.
• Roken, alcohol, koffie en een zoutrijke voeding zijn schadelijk voor het bot. Ook een zeer vezelrijke voeding (bv. makrobiotisch) verlaagt de opname van calcium en kan dus de botopbouw verminderen.

Vermits de afbraak van botweefsel vanaf een jaar of 35 onvermijdelijk wordt, komt het erop aan van in de kinderjaren een zo groot mogelijk "beenderkapitaal" op te bouwen.
• Een evenwichtige voeding met een voldoende inname van calcium, is een sleutelelement in de preventie van osteoporose. Halfvolle zuivelproducten zoals melk, yoghurt, kwark en kaas, zijn een prima bron van calcium, al moeten we beseffen dat slechts een deel van de aangebrachte calcium ook daadwerkelijk door het lichaam wordt opgenomen.
Er wordt aangeraden dagelijks 4 porties melkproduct te nemen, bijvoorbeeld 2 glazen melk, 1 yoghurt en 1 portie kaas (+/- 30 gr). Magere, halfvolle of volle melk bevatten ongeveer dezelfde hoeveelheid calcium. Wanneer men sojamelk gebruikt, kiest men bij voorkeur sojamelk verrijkt met calcium.

De calciuminame moet groter zijn - 6 porties per dag - tijdens de groei (tussen 10 en 19 jaar), de zwangerschap en borstvoeding en na 50 jaar (65 jaar voor mannen).
Andere voedingsmiddelen die rijk zijn aan calcium zijn bv. sardientjes en zalm in blik, noten, gedroogde vruchten, enz. Ook sommige mineraal waters bevatten vrij veel calcium.
Eventueel kan uw huisarts speciale calciumsupplementen voorschrijven.

• Ook een voldoende aanbreng van vitamine D -vooral uit zonlicht- is heel belangrijk, omdat het de opname van calcium in het bloed, via de darmwand, stimuleert. Wie elke dag een half uur buitenkomt, heeft in principe voldoende vitamine D opgenomen. Vooral in de winter kunnen vitamine D-rijke levensmiddelen zoals vette vis (haring, zalm, sardines...), olie, boter, margarine, lever en eieren een welkome aanvulling vormen.
Wees evenwel voorzichtig met voedingssupplementen die veel vitamine D bevatten: ze kunnen ons organisme grote schade berokkenen.
• Koffie, alcohol, en cafeïnerijke dranken (bv. coca cola) hebben een negatieve invloed op onze botmassa. Tabak verhindert dan weer de vlotte opname van calcium door het organisme en versnelt de afbraak van oestrogenen: allemaal te mijden factoren dus in de strijd tegen osteoporose.
• Ook een zeer vezelrijke voeding (bv. makrobiotisch) verlaagt de opname van calcium en kan dus de botopbouw verminderen.

Een tweede middel om osteoporose tegen te gaan, is sporten, en dit ook van kleinsaf. Immers: hoe méér de spieren en beenderen worden belast, hoe meer botmassa er wordt opgebouwd. Andersom zal iemand die lange tijd niet kan bewegen, veel botmassa verliezen.
Alle vormen van lichaamsbeweging waarbij de beenderen worden belast (wandelen, lopen, dansen, tuinieren...) stimuleren de aanmaak van botweefsel. Zwemmen en fietsen bieden minder bescherming tegen osteoporose.

In bepaalde gevallen is het zinvol om extra vrouwelijke hormonen in te nemen tijdens de menopauze of wanneer de eierstokken werden verwijderd. Hoe sneller men met zo’n behandeling, substitutietherapie geheten, start, hoe meer het proces van botafbraak binnen de perken kan worden gehouden. Zo kan een hormonentherapie die gedurende 5 tot 10 jaar wordt gevolgd, het aantal breuken met 50 tot 90% verminderen.

Toch bestaan er voor een hormonentherapie ook tegenindicaties. Het is dus belangrijk dat u samen met uw arts de voor- en nadelen op een rijtje zet.

In geval van osteoporose kunnen ook andere geneesmiddelen, zoals fluor, calcitonine, bisphosphonaat, nuttig zijn. Vraag hierover raad aan uw huisarts of gynaecoloog.

Andere geneesmiddelen ter preventie van osteoporose:
• Bifosfonaten: kunnen zowel pre- als postmenopausaal worden toegepast. Zij verminderen het risico op wervel-, heup- en polsfracturen met 40 tot 50%.

• Calcitonine: een natuurlijk hormoon dat in de schildklier geproduceerd wordt. Het remt de botafbraak en heeft pijnstillende eigenschappen. Het kan via de neus (nasaal) of via inspuiting (parenteraal) gegeven worden. Het is minder efficiënt dan hormoonsubstitutie of bifodfonaat. Het wordt vooral gebruikt bij pijnlijke wervelinzakkingen.
• Selectieve oestrogeen receptor modulatoren (raloxifene, merknaam Evista®). Dit is een relatief nieuwe klasse van geneesmiddelen waarvan veel wordt verwacht. Door hun oestrogeen effect verhogen ze de botmassa, er is geen stimulatie van de baarmoeder en mogelijk is er een beschermend effect tegen borstkanker. Bovendien hebben ze een gunstig effect op een aantal risicofactoren voor hart- en vaatziekten (verlagen LDL-cholesterol, verhogen HDL-cholesterol).