Uit onderzoek is gebleken, dat osteoporose kan worden voorkomen. We kunnen er vooral zelf heel veel aan doen om onze botten sterk en gezond te houden. Als u al last hebt van osteoporose, kunnen de preventieve maatregelen helpen uw botten te beschermen tegen verdere verzwakking.
Osteoporosepreventie - dus het voorkómen van deze ziekte - gaat iedereen aan. Bent u nog geen 30 jaar, dan is het belangrijk om sterke botten op te bouwen. Bent u ouder dan 30 jaar, dan is het zaak uw botten stevig te houden en het verlies van botmassa tot een minimum te beperkten.
-lichaamsbeweging
-voedingsadviezen
-medicamenteuze behandeling
-valpreventie
-Lichaamsbeweging
Elke vorm van lichaamsbeweging waarbij het lichaam met zijn eigen gewicht wordt belast, is zinvol. Bijvoorbeeld wandelen, tuinieren, joggen, tennissen, (rol)schaatsen, dansen en touwtje springen, en in mindere mate fietsen en roeien.
Zwemmen is minder effectief, omdat het lichaam dan niet echt wordt belast: het wordt gedragen door het water. Wel maakt zwemmen de spieren en de gewrichten los, zeker zwemmen in warm water.
Het gaat dus niet om sporten op topniveau. Wel is het van belang, dat u liefst iedere dag, maar minstens zo'n drie keer per week bewust aan lichaamsbeweging doet, gedurende minstens 15 minuten. Het is beter om twee keer per dag enkele minuten te bewegen, dan één keer per week een uur achter elkaar. Kies liever de trap dan de lift of roltrap en neem ook liever de fiets dan de auto of bromfiets!
Voedingsadviezen
We weten het allemaal: een evenwichtig voedingspatroon is goed voor de gezondheid
in het algemeen.
Voor het gezond houden van uw botten is het vooral van belang, dat u genoeg calcium binnenkrijgt. Volwassenen, kinderen in de groei, zwangere vrouwen, vrouwen die borstvoeding geven en ouderen hebben allemaal hun eigen calciumbehoefte. De hoeveelheden, zoals deze worden aanbevolen, zijn:
Volwassenen 1000 mg per dag
50-plussers 1100 mg per dag
70-plussers 1200 mg per dag
De vastgestelde bovengrens, waarboven de kans bestaat dat ongewenste effecten kunnen optreden, is gesteld op 2500 mg per dag.
Vitamine D wordt gevormd in het lichaam, onder invloed van zonlicht - in ons klimaat, mits we althans elke dag tenminste 15 minuten buiten zijn, dat staat gelijk aan 2,5 microgram vitamine D.
Aanbevolen voedingsmiddelen
Rijk aan calcium zijn vooral zuivelproducten. Melk, yoghurt en vla bevatten allemaal zo'n 1200 mg calcium per liter. Calcium verrijkte melk bevat ongeveer 50 % meer calcium per liter. Kaas tussen 550 tot 1100 mg per 100 gram.
Wie op de lijn let, kan gerust magere zuivelproducten nemen. Ze bevatten per 100 ml evenveel calcium als de volle. In het algemeen kunnen we stellen dat het eten van drie à vier porties zuivel (bijvoorbeeld dus melk/ karnemelk, yoghurt, vla en kaas) per dag voldoende is. Een voeding zonder zuivelproducten levert altijd nog zo'n 250 mg calcium, maar dit is te weinig om een goede botopbouw of behoud van botmassa.
Voor wie geen zuivelproducten kan of wil eten zijn er alternatieven:
-andere voedingsmiddelen: groene bladgroenten, broccoli en noten;
-calciumtabletten en sachets.
Het is raadzaam deze calciumtabletten of sachets met de laatste avondmaaltijd of ’s avonds in te nemen (voor het slapen gaan), omdat uit onderzoek is gebleken dat vooral 's nachts de botafbraak het hoogst is.
Vitamine D zit vooral in (vette) zeevis, zoals haring en makreel, maar ook in margarine, halvarine en boter.
Te veel alcohol, zout, koffie en roken kunnen de voordelen van calciumrijke voeding weer teniet doen. Ook tabaksrook (dus passief meeroken) heeft invloed op de botten.
De volgende medicijnen worden, zonodig, voorgeschreven ter preventie van osteoporose.
Hormoonbehandeling
Na de overgang produceren de eierstokken nauwelijks of geen oestrogenen meer. En oestrogenen helpen juist de calcium uit de voeding te betrekken bij de vorming van botweefsel. Na de overgang verzwakken de botten dan ook al snel. Calciumrijke voeding en voldoende lichaamsbeweging spelen een belangrijke rol bij het beperken van botafbraak, maar een hormoonbehandeling kan het lichaam aan voldoende oestrogenen helpen om de botten effectief tegen osteoporose te beschermen.
Bisfosfonaten
Deze stof heeft de eigenschap dat het zich hecht aan het botoppervlak en maakt
cellen die het bot afbreken minder actief. Cellen die zorgen voor botopbouw
krijgen daardoor meer kans, zodat verder botverlies wordt voorkomen. Een volgende
breuk kan hierdoor wellicht voorkomen worden. Bisfosfonaten worden voorgeschreven
voor de preventie en behandeling van osteoporose bij zowel mannen als vrouwen.
Bisfosfonaten moeten met een glas water worden ingenomen op een lege maag. Het mag zeker niet met melk of een drank die melk bevat worden ingenomen, want melk verstoort de opname van het bisfosfonaat. Het is voor de juiste werking heel belangrijk dat het middel wordt ingenomen zoals geadviseerd in de bijsluiter van het voorgeschreven product.
Voedingssupplementen
Kalk (calcium) is goed voor uw botten. Maar calcium alléén kan niet voldoende betekenen in het voorkomen of stoppen van osteoporose.
Ook vitamine D wordt voorgeschreven, al dan niet in combinatie met bisfosfonaat, een hormoonbehandeling of calcium. Vitamine D helpt het lichaam calcium uit de voeding op te nemen. Voor mensen die niet veel buiten (kunnen) komen kan extra vitamine D nodig zijn. Ook hebben mensen met een donkere huid vaker een vitamine D tekort.
De behandeling van osteoporose heeft een drieledige doelstelling:
-pijnbestrijding (waar nodig)
-verder botverlies tegengaan
-botbreuken voorkomen
Pijnbestrijding
Osteoporose gaat vaak gepaard met pijn. Uit onderzoek blijkt dat ongeveer acht van de tien mensen met osteoporose pijnklachten hebben, waarvan de helft zelfs dagelijks.
Er zijn echter ook mensen die centimeters kleiner zijn geworden zonder ‘een centje pijn’. Ze waren er zich niet eens van bewust dat de rugwervels - allemaal afzonderlijke botten - verzwakt waren en op een gegeven moment gewoon inzakten.
Om verder verlies van botmassa tegen te gaan en nieuwe botbreuken te voorkomen zijn de leefregels belangrijk. Goede voeding, voldoende buitenlicht en lichaamsbeweging blijven enorm belangrijk. Daarnaast zal bij een ernstige osteoporose een behandeling met medicijnen noodzakelijk zijn.
Diverse behandelmethoden kunnen worden gebruikt. Onderstaand treft de meest gebruikte methoden aan:
Calcium
Extra calcium kan nuttig zijn als preventieve maatregel en als behandeling, wanneer u onvoldoende calcium binnenkrijgt via uw voeding. Dat kan het geval zijn als u vegetarisch eet of lactose-intolerantie hebt. Daarbij moet wel worden aangetekend dat het effect als behandeling van osteoporose beperkt is. Calcium kan niet het botverlies tegengaan dat optreedt als gevolg van de verminderde oestrogeenproductie gedurende de overgang. De meeste mensen krijgen via hun voeding wel voldoende calcium binnen - tenminste 1.000 mg per dag. Hetzij in de vorm van melk of andere zuivelproducten, hetzij door groene groenten.
Vitamine D
Vitamine D verbetert de opname van calcium in het lichaam en helpt dus langs die weg de botten te versterken. Vitamine D maken we aan in de huid, voor die aanmaak is buitenlicht nodig. Zelfs hier in ons klimaat krijgen de meeste mensen wel genoeg vitamine D via zonlicht. En anders wel door het eten van boter, margarine en vette zeevis.
Ouderen en mensen die weinig buiten komen en erg ‘mager’ eten kunnen vaak wel wat vitamine D-aanvulling gebruiken. Ook bij mensen met een donkere huid, bestaat nogal eens een vitamine D tekort. Bij deze groep mensen is vaak extra vitmanie D noodzakelijk ter preventie en behandeling van osteoporose.
Hormoonaanvulling
Bij vrouwen
Een al bijna 40 jaar lang veelvuldig toegepaste, goed onderzochte en effectieve
methode om (verder) botverlies bij vrouwen tegen te gaan is hormoonaanvulling.
De gedachte erachter is eenvoudig. Na de overgang produceert het lichaam van
de vrouw veel minder oestrogenen. Dit vrouwelijke geslachtshormoon is echter
onmisbaar voor sterke en gezonde botten. Door nu dit tekort aan oestrogenen
weer aan te vullen wordt het botverlies tot staan gebracht. Het is het beste
om rond de overgang te beginnen met hormoonaanvulling. De kans op borstkanker
is gedurende het gebruik in de eerste 5 jaar niet verhoogd. Daarna is er waarschijnlijk
een kleine toename van de kans op borstkanker bij vrouwen.
Bij mannen
Met het ouder worden neemt bij de man de beschikbare hoeveelheid mannelijk geslachtshormoon,
het testosteron, af. Er is een verband tussen de aan de leeftijd gebonden vermindering
van het geslachtshormoon testosteron en broosheid. Bij één op
de vijf mannen boven de zestig jaar wordt een testosterontekort gevonden.
Het geven van extra testosteron om deze tekorten aan te vullen kan zinvol zijn, maar is niet altijd een goede keus. Deze behandeling kent namelijk de nodige bijwerkingen: het ontwikkelen van borstklierweefsel, het verergeren van een aanwezige prostaatkanker en het vasthouden van vocht in de weefsels. In de toekomst zullen wellicht testosteronachtige middelen worden ontwikkeld met een betere werking en minder bijwerkingen.
Serm (selective estrogen receptor modulator)
SERM is een nieuwe behandelmethode voor het voorkomen en behandelen van osteoporose bij vrouwen. Dit middel lijkt een beetje op oestrogenen, maar het heeft geen invloed op de borsten of op het baarmoederslijmvlies. Het kan alleen worden voorgeschreven aan vrouwen na de overgang, die dus niet meer menstrueren.
Net als de nog nader te bespreken bisfosfonaten en oestrogenen remmen SERM’s de botafbraak, waardoor de bestaande bothoeveelheid in stand gehouden kan worden. De kans op een nieuwe breuk bij vrouwen met bestaande osteoporose wordt door dit middel verminderd. SERM’s kunnen, net als oestrogenen en de anticonceptiepil, niet worden voorgeschreven aan vrouwen die ooit trombose hebben gehad.
Bisfosfonaten
Bisfosfonaten kunnen worden voorgeschreven voor de preventie en behandeling van osteoporose bij vrouwen na de overgang. Ze kunnen ook worden gebruikt voor de behandeling van osteoporose bij mannen, hoewel er nog vrij weinig bewijsvoering is voor de effectiviteit bij mannen. Er is veel bekend over de bijwerkingen en veiligheid van sommige bisfosfonaten.
Werking van bisfosfonaten
Bisfosfonaten zijn niet-hormonale stoffen die aan het botweefsel hecht en die de cellen die verantwoordelijk zijn voor de afbraak van botweefsel, afremmen. Hierdoor wint de aanmaak van bot het weer van de afbraak; de botmassa, met name in de wervels, neemt daardoor weer iets toe. Onderzoek heeft aangetoond dat het aantal wervelbreuken en heupbreuken doordoor afneemt. Een aantal bisfosfonaten is ook geregistreerd voor de behandeling van osteoporose als gevolg van het gebruik van corticosteroïden. Bisfosfonaten moeten altijd op een nuchtere maag worden ingenomen. Bij voorkeur met een glas water en nooit samen met melk of melkproducten.
Calcitriol
Calcitriol is bedoeld voor vrouwen na de overgang met osteoporose in de ruggenwervels. Het is een actieve vorm van vitamine D, de vitamine die nodig is om de opname van calcium in de botten mogelijk te maken. Zonlicht is een natuurlijke bron van vitamine D. Door de ultraviolette straling wordt in de huid vitamine D3 geproduceerd, die dan in de lever en nieren wordt omgezet in de voor calciumopname benodigde actieve vorm, het calcitriol.
Fluoriden
De stof die de botaanmaak het meest stimuleert is fluoride. Aanvankelijk was het ook de enige mogelijkheid om osteoporose te behandelen. Bij gebruik van hoge doseringen bleek echter dat het aantal botbreuken niet verminderde. In enkele onderzoeken kwamen er bij patiënten die met fluoride werden behandeld, zelfs meer botbreuken voor dan bij niet behandelde patiënten.
In de loop van de jaren is meer ervaring opgedaan met fluoride. Duidelijk is geworden dat de doseringen die eerder werden toegepast, te hoog waren. Met lagere doseringen komen nu zowel uit de USA als uit Europa gunstige berichten. De behandeling met fluoriden staat nog steeds ter discussie, daarom wordt het alleen door specialisten voorgeschreven.
Overige behandelmethoden
Anabole steroïden
Er zijn aanwijzingen dat anabole steroïden de botdichtheid en de spiermassa
doen toenemen. De toepassing ervan wordt echter beperkt door de bijwerkingen.
Vooral bij zieke bejaarden kunnen anabole steroïden zin hebben, in het
bijzonder als zij sterk vermagerd en verzwakt zijn, en na een wervelbreuk. Bijwerkingen
van anabole steroïden zijn (toename van de) haargroei op het gezicht, acne
en verlaging van de stem. Het gebruik van anabole steroïden verhoogt de
kans op hartziekten en problemen met de leverfunctie.
PTH (bijschildklierhormoon)
Het bijschildklierhormoon (parathyreoid hormoon) kan een nadelig effect hebben
op het beendergestel. Een deel van de moleculaire structuur heeft echter juist
een positief effect. Lage doses hiervan, met tussenpozen toegediend, lijkt de
botopbouw te bevorderen door de calciumopname in het botweefsel te verbeteren.
Momenteel wordt onderzoek gedaan naar de waarde van PTH als behandeling voor
osteoporose.
Plantaardige oestrogenen
In Japan en Italië is onderzoek gedaan naar de werking van plantaardige
oestrogenen (fyto-oestrogenen). Het lijkt erop dat deze stof vermindering van
de botdichtheid tegengaat door het calciumverlies te beperken dan wel te stoppen.
Een doorsnee Westers dieet bevat maar enkele milligrammen fyto-oestrogenen,
vooral afkomstig van uien, appels en rode wijn. In het Oosterse dieet is de
voornaamste bron soja. Men heeft berekend dat een volwaardig Japans dieet 30-100
mg fyto-oestrogenen bevat.
Osteoporose
stichting 01/2006