Praten
over je pijn is altijd paradoxaal. Noodzakelijk voor diegene die pijn lijdt,
maar tegelijk is praten over die pijn zeer moeilijk.
Hoe zeg je wat je eigenlijk
niet in woorden kunt vatten?
Pijn is een ondoorgrondelijk
iets, een zwart gat van gevoelens die je enkel in beeldspraak kunt uitdrukken,
wat verklaart waarom ze in heel wat poëtische en literaire werken aan bod
komt. Om uit te
drukken wat pijn is, moet je de werkelijkheid reconstrueren, een wereld van
gelijkstellingen en vergelijkingen creëren en gebruikmaken van beelden.
'Het steekt, het knaagt,
het verscheurt', zeggen patiënten en ze verstoppen zich achter dat onbepaalde
voornaamwoord 'het', dat monster dat diep in hen verscholen zit en dat niet
uitgesproken of weergegeven kan worden.
Top
Toch moet
men proberen om over pijn te praten, om in zichzelf op zoek te gaan naar woorden
om het te beschrijven. Je kunt niet voelen wat de pijn van iemand anders is,
maar iemand pijn zien lijden, daar lijd je zelf ook onder. Om die reden moet
men steeds proberen om erover te praten met zijn arts en zijn omgeving. Zonder
woorden bestaat de pijn alleen voor diegene die lijdt. Door ze onder woorden
te brengen, wordt de pijn een werkelijkheid voor de anderen en tastbaar voor
jezelf.
Pijn lijden is ook eenzaam
zijn, je in jezelf opsluiten, de adem inhouden bij elke beweging, elke beroering
van het lichaam, onophoudelijk een makkelijke houding zoeken, je lichaam enkele
seconden lang vergeten. Maar het is ook bij jezelf denken dat zij die geen pijn
hebben gekend, het niet kunnen begrijpen.
En hoe kun je voor iemand
zorgen zonder het te begrijpen, hoe kunnen mijn arts en mijn familieleden me
helpen terwijl ze zelfs niet weten wat ik voel? We mogen het hun niet kwalijk
nemen, want zoals reeds gezegd, pijn is iets onbegrijpelijks, iets onuitsprekelijks
en we kunnen niet begrijpen wat voor ons niet onmiddellijk bestaat. De persoon
die pijn lijdt moet zich telkens herpakken, het schuldgevoel overwinnen om telkens
opnieuw hetzelfde te moeten zeggen en het gevoel te hebben dat niemand hem begrijpt.
Naast zich neerleggen dat hij als een hypochonder wordt gezien, steeds maar
weer proberen om uit te leggen hoe hij zich voelt.
Niets is
erger dan niet te worden gehoord. Onbegrip is minstens even erg als de pijn
zelf. Waarom begrijpen we de pijn van anderen niet ook al wordt ze soms krachtig
uitgesproken, waarom weigeren we te proberen er begrip voor te hebben, kortom,
waarom vluchten we ervoor? Wat is dat 'iets', dat monster dat we niet durven
aan te kijken, maar dat de pijn ons telkens weer laat zien?
Pijn boezemt angst in.
Voor mensen die pijn voelen - hoewel ze er soms een soort band mee ontwikkelen,
en er misschien zelfs tegen gaan praten zoals Baudelaire, 'Wees wijs, o mijn
pijn, en hou je wat rustiger' - en vooral mensen uit hun omgeving. En toch zijn
ze allebei even machteloos, hebben ze een gemeenschappelijk gevoel dat hen zou
moeten helpen om erover te praten, maar hen met de dag meer in stilzwijgen hult.
Er worden bruggen geslagen tussen mensen die pijn lijden en de mensen die hen
omringen, maar niemand durft ze over te steken. Iedereen blijft netjes in zijn
eigen wereldje.
De persoon die pijn lijdt
zondert zich van het sociale leven af, is enkel nog bezig met zichzelf en wat
hij voelt, terwijl mensen uit zijn omgeving in zijn grapjes geen hulpkreten
meer kunnen onderscheiden. Humor is de beleefdheid van de wanhoop, volgens Edgar
Poe. Maar dan moet je hem nog begrijpen en kunnen toepassen. Iemands pijn afzwakken
door er grapjes over te maken, kan hem nog meer lijden bezorgen.
Elke patiënt reageert
op zijn eigen manier en daar ligt nu net de moeilijkheid in het praten over
pijn, want het volstaat niet om er gewoon over te praten; je moet ook de juiste
woorden vinden om dat te doen.
Top
Een fenomeen
begrijpen dat niet in woorden te vatten is, en we blijven het zeggen, lijkt
onmogelijk en mensen die denken het te kunnen, geven blijk van een mateloze
hoogmoed. Maar toch moeten we het proberen en ons mededogen kenbaar maken, in
etymologische zin dan toch, de pijn van de andere meevoelen. Woorden zijn daden,
de enige daden die een persoon met pijn nog kan stellen. Daden die diegene die
wil luisteren, kunnen raken en aangrijpen, of het nu gaat om de arts of de familieleden
van de patiënt.
Nochtans zijn de randgevoelens
van pijn, voor de patiënt zelf en voor de mensen die naar hem willen luisteren,
vaak dezelfde. Schuldgevoelens en onmacht. Een schuldgevoel omdat men de ander
met zijn pijn opzadelt enerzijds, en omdat men het niet tijdig heeft begrepen
anderzijds, onmacht tegenover het onvermogen om een normaal leven te leiden,
onmacht om de persoon die men verzorgt of van wie men houdt, van zijn pijn te
verlossen. En zo dreigt iedereen zich op te sluiten in zijn eigen eenzaamheid,
de ene in zijn kwelling en de ander in zijn onvermogen om zich te identificeren
met een persoon die hem nochtans zeer na aan het hart ligt.
Alleen woorden kunnen verbroken
banden weer herstellen, weer zin geven aan wat ons met elkaar verbindt, ondanks
de pijn.
Top
Een gemeenschappelijke
vijand hebben is niet voldoende om zij aan zij te vechten. We strijden niet
allemaal dezelfde strijd, of we hebben op zijn minst niet allemaal dezelfde
wapens of hetzelfde slagveld. Voor een overwinning moeten we dus al onze krachten
bundelen.
Praten over je angsten,
dat is je angsten in toom houden, ze vorm geven, er voorwerpen van maken die
wij kunnen controleren zodat ze ons niet controleren. De voornaamste steun ligt
in het luisteren. Met de woorden vervagen de angstgevoelens, wordt er (opnieuw)
contact gelegd, verzacht de pijn. De persoon die pijn lijdt, kan zich daar even
van losmaken en de angst van de persoon die luistert ebt weg.
De mens is een wezen van
woorden en praten over je pijn is zeker niet voldoende om ze te verzachten maar
iedereen heeft het nodig. Spreken doorbreekt de vicieuze cirkel van eenzaamheid
waarin familie en patiënt samen met de pijn zijn opgesloten. Er zullen
altijd moeilijke periodes, lichtpuntjes en momenten van terugval zijn, maar
is het niet het allerbelangrijkste om te proberen een zelfde ritme aan te houden?
Top
1/ Wanneer
je pijn lijdt, is het niet altijd makkelijk om daar met de omgeving openlijk
over te praten. Maar door zich af te zonderen, bestaat ook het risico dat men
een schuldgevoel krijgt: het gevoel dat je je niet meer voor anderen kunt inzetten,
dat je ze in de steek laat, omdat je helemaal door de pijn in beslag genomen
wordt.
2/ Je lichaam zelf spreekt
vaak boekdelen en je familie beseft dat een van hun geliefden pijn lijdt.
Ze willen je beschermen. Daarom is het van groot belang om met je omgeving te
spreken over je pijn, zodat er geen kloof ontstaat.
3/ Je praat niet met al
je familieleden op dezelfde manier. Het is cruciaal om over pijn te praten met
je partner alvorens ermee naar de kinderen te stappen. Heel de familie moet
ermee kunnen leren leven.
4/ Een kind dat zijn vader
of moeder ziet lijden, zit niet in een 'normale' situatie; je moet het uitleggen
waarom de ouder pijn lijdt en wat de gevolgen daarvan zullen zijn voor het leven
van het kind. Opgelet: een kind blijft een kind. Je moet het niet steeds vertellen
over de pijn die je hebt of proberen het de pijn mee te laten beleven.
Top