Reflex Sympatische Dystrofie (RSD) is een complex regionaal pijnsyndroom, gelokaliseerd
meestal in een perifeer lidmaat en gekarakteriseerd door hevige branderige pijn,
extreme overgevoeligheid bij aanraking, overmatig zweten, zwelling, verkleuring
en pathologische veranderingen thv de huid, weke weefsels en het beenderstelsel.
Het syndroom wordt wellicht veroorzaakt door minimale zenuwletsels, opgelopen
op de plaats van het letsel (meest frequent thv de armen en de onderste ledematen).
Het treedt voornamelijk op na een letsel opgelopen thv één van
de extremiteiten (fractuur, luxatie, chirurgie, gipsverband).Indien de ziekte
optreedt na heelkunde betekent dit niet dat de arts een verkeerde heelkundige
behandeling heeft ingesteld. Er zijn ook gevallen beschreven zonder dat er enig
letsel in de voorgeschiedenis aanwezig is.
Symptomen van RSD
De symptomen van RSD treden meestal initieel op op de plaats van het letsel,
kunnen zich nadien uitbreiden over gans het lidmaat en zelfs zich naar de contralaterale
zijde verspreiden.
• brandende pijn : pijn die niet in relatie staat
tot de ernst van het letsel en vaak slechter wordt naarmate de tijd verstrijkt.
Deze pijn is vrijwel continu en wordt duidelijk veroorzaakt door emotionele
stress. Bewegen of aanraken van het lidmaat wordt als onaangenaam en zelfs
onverdraagzaam ervaren.
• Spierspasmen en dystonieën
• zwelling
• toegenomen zweten
• botontkalking en botombouw
• stijfheid en pijnlijke beweging in de kleine gewrichten van de extremiteiten
• temperatuursverandering en verkleuring van de huid, eerst warm en rood
aanvoelen, later blauw en koud
• toegenomen lokale haargroei, verbrokkeling van de nagels, atrofie van
de huid en de spieren.
Evolutie van de ziekte
De ziekte kent een 3-tal stadia en ieder stadium is gekenmerkt
door progressieve veranderingen in de huid, de nagels, de spieren, de gewrichten,
de ligamenten en het beenderstelsel.
STADIUM I : duurt 1 à 3 maand en wordt gekarakteriseerd
door hevige brandende pijn op de plaats van het letsel en totaal niet in verhouding
tot het letsel. Spierspasmen, dystonieën, stijfheid in de gewrichten -
voornamelijk van de vingers en de tenen - verminderde mobiliteit, versnelde
nagelgroei en toegenomen haargroei thv de aangetaste extremiteiten, zwelling
en warm aanvoelen van de huid kunnen optreden op in deze fase.
STADIUM II : duurt van 3 tot 6 maand en wordt gekenmerkt
door het uitbreiden van de zwelling, het brokkelig worden van de nagels, osteoporose,
gezwollen gewrichtjes aan de extremiteiten en spieratrofie. Het continu warm
aanvoelen maakt plaats voor afwisselend warmte- en koudegevoel.
STADIUM III : in dit stadium zijn de veranderingen thv huid en beenderstelsel
irreversibel. De pijn wordt onverdraagzaam en tast het ganse lidmaat aan. Er
is een uitgesproken spieratrofie. De beweging is uitermate gelimiteerd, contracturen
en ernstige vervorming van de extremiteiten kunnen optreden en de osteoporose
thv het aangetaste lidmaat wordt meer en meer uitgesproken.
Het lidmaat voelt in dit stadium meestal ijskoud aan.
Oorzaak van RSD
De oorzaak van RSD is niet gekend. Het syndroom wordt
vermoedelijk veroorzaak door minimale letsels thv kleine zenuwuiteinden of letsels
thv sympatische zenuwuiteinden die normaal de bloedcirculatie in het lidmaat
regelen.
Mogelijks vormt ook onbehandelde acute pijn een oorzaak bij het ontstaan van
dit pijnsyndroom. In die zin wordt RSD ook de ziekte van de pijn genoemd. Langdurige
pijn in een gipsverband, roken, alcoholgebruik en stress vormen bijkomende risicofaktoren.
Meest frequent wordt de aandoening uitgelokt door een trauma thv de extremiteiten
(verstuiking, fracturen, chirurgie, letsels thv perifere zenuwen). Het kan ook
uitgelokt worden door hersenletsels (bloedingen, herseninfarct…).
Frequentie van de RSD
RSD kan toeslaan op iedere leeftijd, maar is het meest
frequent op de leeftijd tussen 40 en 60 jaar. Het treft zowel mannen als vrouwen,
zij het iets meer frequent de vrouwelijke populatie.
Het aantal patiënten met RSD neemt toe bij adolescenten en jong volwassenen.
Twee tot vijf procent van de patiënten die een perifeer zenuw letsel oplopen
en 10 tot 20 % van diegenen die het slachtoffer zijn van hemiplegie na een cerebrovasculair
accident, kunnen getroffen worden door RSD.
Diagnose van RSD
RSD wordt frequent ondergediagnosticeerd omdat de aandoening
slecht gekend is.
Een vroege diagnosestelling is belangrijk omdat de resultaten
van behandeling het meest succesvol zijn wanneer vroegtijdig met behandeling
wordt gestart.
Laattijdige herkenning leidt meestal tot een chronisch pijnsyndroom met ernstige
fysische en psychische problematiek.
Het is in hoofdzaak een klinische diagnose.
De kliniek wordt aangevuld door een botscintigrafie die specifieke beelden oplevert,
typisch voor RSD. Vooral botombouw in de kleine perifere gewrichten is typisch
bij deze aandoening. Tezelfdertijd wordt een 3-fasenstudie uitgevoerd die de
bloedcirculatie in het betrokken lidmaat bepaalt. Met dit onderzoek kan bepaald
worden in welk stadium van de ziekte de patiënt zich bevindt.
Prognose
De prognose is het meest gunstig indien de diagnose vroegtijdig
wordt gesteld en indien tijdig wordt gestart met behandeling. Een volledig herstel
behoort dan tot de mogelijkheden.
Indien de behandeling laattijdig wordt gestart kan de aandoening zich uitspreiden
over gans het lidmaat en zelfs overslaan naar het contralaterale lidmaat. De
veranderingen in spieren, gewrichten, ligamenten, huid en het beenderstelsel
worden meer en meer irreversibel naargelang later in de evolutie van de ziekte
wordt gestart met behandeling.
Behandeling
De behandeling bestaat in de eerste plaats uit het stoppen
van de pijn. RSD is een ziekte van de pijn. Ze wordt onderhouden door de pijn
en veroorzaakt zelf pijn. Deze vicieuze cirkel dient te worden doorbroken. Adequate
pijnbestrijding dient te worden opgestart.
Uw arts zal hiervoor de nodige medicaties U ter beschikking stellen.
Klassiek wordt ook gestart met subcutane injecties van Calcitonine.
Calcitonine is een hormoon die de botombouw, die gepaard gaat met deze ziekte,
tegen gaat.
Indien het pijnsyndroom door overactiviteit van het sympathisch zenuwstelsel
wordt veroorzaakt en onderhouden, wordt het best vroegtijdig gestart met het
repetitief toedienen van sympathicus-blokkades. Deze blocks kunnen herhaald
worden totdat de pijn onder controle komt. Soms zal moeten worden overgegaan
tot een sympathectomie waarbij de sympathische zenuw definitief wordt uitgeschakeld.
De sympathische zenuw regelt de bloedcirculatie in het betrokken lidmaat. Deze
zenuw heeft geen enkele motorische of sensibele functie. Het uitschakelen van
deze zenuw heeft dus geen enkele consequentie op het gebruik van het lidmaat.
Wanneer een perifeer zenuwletsel aan de oorsprong ligt, kan transcutane zenuwstimulatie
(TENS) pijnverlichting geven. Eens een geïnstalleerd chronisch pijnsyndroom
voorhanden is (stadium III), kan ruggenmergstimulatie en eventueel intrathecale
toediening van analgetica nog in overweging worden genomen.
In ieder stadium dient de behandeling intensief fysiotherapeutisch te worden
begeleid teneinde de maximale recuperatie van de functie te bekomen.
Aangezien het een ziekte van de pijn betreft, dient de fysiotherapie progressief
te worden opgestart zonder de pijngrens van de patiënt te doorbreken.