Anesthesie van vroeger
De eerste verdovingsmiddeltjes
Om iemand te verdoven of minder gevoelig te maken voor pijn werden al vele middeltjes gebruikt. De eerste vormen van algemene verdoving waren: iemand dronken voeren of bewusteloos slaan. In de Griekse Oudheid maakte men slaapverwekkende mengsels met onder andere papaversap. De Romeinen voegden alruin toe aan wijn. In de Middeleeuwen verzachte men het leed met verdovende kruiden als marihuana of nachtschade. Na de kruistochten kwam opium via de Arabische wereld uit China tot bij ons.
Een andere techniek was de aandacht van de patiënt af leiden door hem te prikkelen met netels bijvoorbeeld. Of in een hypnotische trance te brengen. Tegen het eind van de achttiende eeuw waren alcohol en opium de belangrijkste middelen om de operatiepijn te onderdrukken. Maar beide hadden ernstige neveneffecten. Een operatie was dan ook een ingreep die alleen in uiterste nood werd uitgevoerd, zoals de amputatie van een afstervend ledemaat.
Het eerste verdovingsgas: lachgas
Het begint pas echt aan het eind van de achttiende eeuw. Zonder het zelf te beseffen ontwikkelt Joseph Priestley het eerste bruikbare verdovingsgas, distikstofoxide. Door het in te ademen raak je in een roes, verlies je remmingen en krijg je de slappe lach. Dit gas krijgt al snel de bijnaam lachgas en wordt populair als partydrug in de hogere kringen en als amusement op kermissen. De Britse chemicus sir Humphrey Davy merkt op dat de recreatieve gebruikers van lachgas geen pijn voelen. Op zijn voorstel om het gas te gebruiken als verdovingsmiddel tijdens operaties gaat dan niemand in.
Ether verdooft ook
De Spaanse chemicus Raymundus Lullius ontdekt ether al in 1275. Hij noemt het ‘zachte vitriool’. De Duitse wetenschapper Valerius Cordus weet ether in 1540 te synthetiseren. De Zwitserse fysicus Paracelsus doet er in hetzelfde jaar per ongeluk al zijn kippen mee van hun stokje vallen, letterlijk én figuurlijk. In 1730 herdoopt de Duitser Frobenius de stof tot ether. Ook van ether word je high. Studenten geneeskunde die daar lucht van krijgen, gaan aan beide zijden van de Atlantische oceaan etherparty’s organiseren.
De eerste geslaagde operatie onder etherverdoving
Een van de deelnemers aan zo’n feestje is Crawford Long. Net als Humphrey Davy merkt hij op dat je onder invloed van het gas verwondingen kunt oplopen zonder ze te voelen. Hij voert succesvolle experimenten uit met het gas in zijn praktijk in Jefferson, Georgia. Hij verwijdert in 1842 een gezwel uit de nek van een vriend, James Venable. Dat is de allereerste geslaagde operatie onder etherverdoving! Long woont echter ver van grote medische centra, laat na om zijn bevindingen meteen te publiceren en doet in zijn eentje verder. Daardoor loopt hij de kans mis om tot de ontdekker van de anesthesie uitgeroepen te worden.
Opnieuw experimenteren met lachgas
In diezelfde periode reist Gardner Quincy Colton, een medisch student die er de brui aan geeft, met zijn pseudo-wetenschappelijke show rond in New England. Hij demonstreert onder andere de komische effecten van lachgas. Horace Wells, de tandarts van Hartford, is getuige van zijn demonstratie en observeert dat je geen pijn voelt als je high bent. Hij laat zichzelf door Colton verdoven en laat een kies trekken. De ingreep is pijnloos. En Wells begint op zijn beurt te experimenteren. Hij demonstreert het uittrekken van een tand voor de verzamelde medici in het General Hospital van Boston. En dit onder invloed van zijn assistent William Morton. Het is een flop omdat hij te weinig lachgas gebruikt en de patiënt toch behoorlijk wat voelt. Teleurgesteld en vernederd keert hij terug naar Hartford. Daar experimenteert hij verder met chloroform.
Van operaties onder etherverdoving tot anesthesie
Diezelfde assistent Morton gaat geneeskunde studeren onder de hoede van Charles Jackson, hoogleraar in Harvard. Die laatste heeft wel de mogelijkheden van Wells’ experiment gezien en heeft met hem overleg gepleegd over de eigenschappen van zowel ether als lachgas. Morton begint met ether te oefenen, onder andere op zichzelf en op zijn hond. Hoewel hij op dat moment pas een tweedejaarsstudent geneeskunde is, gaat Morton op 16 oktober 1864 over tot een operatie onder etherverdoving. Hij heeft er zelf een inhaleerapparaat voor ontwikkeld, een glazen kolf met een in ether gedrenkte spons. Nadat Morton de twintigjarige Edward Gilbert Abbott verdoofd heeft, verwijdert de chirurg John Warren een goedaardig gezwel uit de hals van de patiënt. Abbott geeft geen kik en komt kort erna weer bij. Hij verklaart dat hij zich wel bewust geweest is van de operatie, maar geen pijn gevoeld heeft. Drie weken later stelt anatomieprofessor Oliver Wendell Holmes de term “anesthesie” voor. Twee maanden later gebeurt de eerste operatie onder anesthesie in London. In België komt de doorbraak veel later.
Wie is de ontdekker van anesthesie?
Na verloop van tijd ontstaat een vete onder de vier pioniers:William Morton, Charles Jackson, Horace Wells, Crawford Long. Het Amerikaanse congres heeft immers een prijs uitgeloofd voor de ontdekker van de anesthesie. Uiteindelijk blijft het onbeslist. Crawford Long legt er zich bij neer. Maar de veelbelovende Morton breekt zijn studies af, procedeert gedurende de rest van zijn leven om het grote geld en ruïneert daarmee zichzelf en zijn gezin. Horace Wells raakt verslaafd aan chloroform en verwondt onder invloed per ongeluk iemand. Hij belandt in de gevangenis en pleegt er op zijn 33ste zelfmoord.
Chloroform als anesthesiemiddel
Omdat ether nogal stinkt, gaat men op zoek naar alternatieven. Zoals chloroform, dat in 1831 gelijktijdig ontdekt wordt door de Duitser Justus van Liebig en de Amerikaan Samuel Guthrie. In 1874 introduceert professor James Simpson van Edinburgh het gas als anesthesiemiddel bij bevallingen. Dat stuit op zwaar verzet, vooral vanuit Bijbelse kringen, die met het boek Genesis zwaaien. Koningin Victoria van Groot-Brittannië is voor één keer progressief en maakt dankbaar gebruik van chloroform voor haar achtste bevalling. Daarmee doorbreekt ze een taboe.
De spuit
Ook de manier waarop anesthesie wordt toegediend is drastisch veranderd. Tegen het einde van de 19de eeuw wordt de injectienaald ontwikkeld. Vanaf dan kan een middel direct in de bloedbaan gespoten worden. Toch gebeurt de inhalatieanesthesie met onder andere lachgas vandaag nog altijd, maar wel met uiterst gesofistikeerde machines. Meestal wordt een combinatie-anesthesie gebruikt, afhankelijk van de situatie of de voorkeur van de dokter.
Toekomstmuziek
Er kan almaar meer bij oudere en ziekere patiënten. Veel operaties die vroeger onmogelijk waren, zijn dat nu wel door de stabilisatie die de anesthesie biedt. Daardoor vragen de chirurgen steeds meer, waarop de anesthesisten met nieuwe antwoorden komen. Zo evolueert alles verder en wordt de lat steeds hoger gelegd.
Weergaven: 1889
